Türkiye’de pandeminin avantajları ülkelerine geri dönüyor. Kurdaki baskılama üretim için yapılan tüm ekonomik atılımları boşa çıkarırken, global konjonktürün de etkilediği birinci dallardan olan dokuma ve hazır giyside kapanmalar ve işten çıkarmaların başladığı konuşuluyor. Öteki yandan dünyada da işten çıkarma dalgası hem artıyor hem hızlanıyor.
Seçime gidilen bu ortamda Türkiye, dünyadan ne kadar ayrışabilir? Ayrışmanın negatif olmayacağını kim söyleyebilir? İçeride ve dışarıda son durum nedir? Buyurun birlikte bakalım?
Merkez Bankası ve TÜİK bilgilerinde görülen, sipariş, kapasite kullanım, beklenti ve ihracatta düşüşün tesirleriyle, kapanmalar başlarken, haliyle istihdam kaybı yaşanıyor.
Dünya’da Yener Karadeniz’in aktardığına göre, pandemi sürecinde üretim, yatırım ve ihracat rekorları kıran Türkiye hazır giysi ve dokuma kesimleri, şimdilerde bozulan global ve lokal iktisat yüzünden sıkıntı bir devirden geçiyor.
2022’nin birinci yarısında hazır giysi ihracatı yüzde 20’ye yakın düşerken, giysi ve dokuma bölümleri yılsonu için ihracat maksatlarını aşağı taraflı revize etti. 2023’te de kayıpların sürmesi beklenirken, dal temsilcileri ithalatta düşüş için tedbir alınmasını, istihdam takviyesinin ve kurda rekabetçi seviyenin sağlanmasını istedi.
Sektörlerde 2019’da toplamda 27,6 milyar dolar ihracat yapılıp, 1 milyon 39 bin kişi de istihdam edilirken, 2020’de yaşanan pandemiyle görece avantajlı olan Türkiye’de ihracat artışı hızlanırken, büyük bir yatırım atağı da yapılmıştı.
2021’de hazır giysi ve dokuma kesimlerinin teşvik dokümanları 30 milyar 438 milyon TL olurken, rekorlarla da 33 milyar 128 milyon dolarlık ihracata ulaşılmıştı.
İki kesimin toplam istihdamı yüzde 13,3 artırarak 1 milyon 177 bin bireye çıkarken, kapasite kullanım oranları yüzde 82-85 düzeylerinde gerçekleşmişti.
2022’de rüzgâr tersten esmeye başladı. Global iktisattaki enflasyon baskısına içe etkenlerle düşen alım gücü, resesyon telaffuzları, savaş ve güç krizi eklenirken, talep de geriledi.
Ekim ayının birinci yarısında ihracat geçen yıla nazaran yüzde 15 düşüş gösterirken, İSO Türkiye İmalat PMI datalarında de tekstildeki yavaşlama belirginleşerek salgının birinci dalgasından bu yana en sert bozulma görüldü.
Yılın birinci 3 çeyreğinde ihracatta artış görülse de yavaşlama açıkça görüldü.
Tekstil eserleri, 10 bölüm içinde siparişler en sert azaldığı bölüm olurken, üretim, istihdam ve satın alma faaliyetleri de süratli bir formda azaldı. Sanayi üretim endeksi de dokumacılık bölümünde yüzde 10,6 oranında düşüşle 2020 Mayıs ayından en sert gerilemeyi yaptı.
Kapasite kullanım oranı dokuma sektöründe 2020 Ağustos’tan bu yana en düşük düzeye gerilerken, hazır giyside de son bir yılın en düşük düzeyi görüldü.
İhracat kaybı net!
İstanbul Hazır Giysi ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği (İHKİB) Lideri Mustafa Gültepe, istihdam kaybı için temkinli konuşurken, ihracatın negatif etkilendiğini kabul ediyor. Gültepe, ihracatta 2023 yılı birinci yarısında da beklentilerin düşük olduğunu, bilhassa AB pazarına çalışan firmalarda düşüşün çok daha yüksek beklendiğini belirtiyor.
İthalatta korunma bekleniyor.
İstanbul Dokuma ve Hammaddeleri İhracatçıları Birliği (İTKİB) Lideri Ahmet Öksüz, savaş kaynaklı enerji krizinde üretim maliyetlerinin arttığına dikkat çekerken, ithalattaki artışların ihracatı olumsuz etkilediğini söyledi. Bölümün ek müdafaa düzenekleri beklendiğine de değinirken, Ticaret Bakanlığı ile ithalatta artan haksız rekabet konusunda görüştüklerini iletti.
“Sipariş alımı güç, kâr ve fiyat öngörüsü yok, siparişler rakip ülkelere dönüyor, döviz kuru belirleyici”
TOBB Hazır Giysi ve Konfeksiyon Bölüm Meclisi Lideri Onur Fayat, AB’nin resesyon ve güç krizinin birinci hissedildiği kesimlerden olduklarını, sert daralmanın pamuk, iplik ve dokumada görülerek kapasitelerin yarıya düştüğünü, istihdam kaybının olduğunu belirtti. ‘Birçok dokuma tezgahı kapandı’ diyen Fayat, emek ağır bir bölüm olmalarından kaynaklı, işten çıkarmaların başladığını yılbaşına kadar da istihdam yaratmanın mümkün olmadığını açıkladı. Yılbaşında yapılacak minimum fiyat ve maaş artırımlarının da kur baskısıyla işten çıkarmaları hızlandıracağını beklendiklerini, bölümde sipariş alımında zorlandıklarını belirtti.
Kâr ve fiyat öngörüsü olmadığını, siparişlerin yine rakip ülkelere döndüğünü, döviz kurunun belirleyici olduğunu vurguladı.
“İstihdam kaybı ile karşı karşıyayız. Çanlar çalıyor. Rekabetçiliğimizi müdafaamız için de dolar kurunun 22-23 TL düzeyinde olması gerekiyor.”
Türkiye Giysi Sanayicileri Derneği (TGSD) Lideri Ramazan Kaya, son bir haftada Van, Şanlıurfa ve Sivas’a giderek gözlemlerde bulundu. Boyahanelerin haftada 4 gün kapalı 3 gün açık çalıştığını, fabrikaların ve atölyelerin kapandığını ve önemli boyuta ulaştığını belirterek şöyle söyledi:
İstihdam kaybı ile karşı karşıyayız. Çanlar çalıyor. Şu an dal çok önemli formda fiyat tutturamama külfeti yaşanıyor. Minimum fiyat meçhullüğü ve kurdaki baskılama nedeniyle önümüzü göremiyoruz. Müşteriler için değerli kalıyoruz. Rekabetçiliğimizi müdafaamız için de dolar kurunun 22-23 TL düzeyinde olması gerekiyor.
Pandemi bir yandan meskene kapanmalara kimi dallarda daralamaya yol açarken, kimi dallarda de gelişime imkan tanıdı. Teknoloji de bu alanlardan biri oldu.
Pandemiyle bilhassa gelişmiş ülkelerde dağıtılan ‘kolay para”, hem bireylere hem de iktisada can verirken, gerisinde enflasyon, faiz artırımı, resesyon bıraktı. Üstüne bir de 2022’nin başında savaş da hayatımıza girince nurtopu üzere bir global krizimiz oldu.
Enflasyon, tüm dünyayı korkuturken, ABD bundan kurtulmak için bencillik yapınca dolar ile enflasyonu dünyaya yaydı. Bir de öncelikle teknoloji diyarı olması işleri biraz daha karıştırdı. 2022’de teknoloji alanında ABD’de 44 bin kişi işinden oldu.
Biteyazan salgın mazeretleri olurken, büyümek için öngörüsüz davranan şirketler işten çıkarmalarda da süratli davrandı. Tabi resesyon beklentileri de bunun ana etmenlerinden biri oldu.
Bizim ülkeden o denli gözükmese de dünyanın 2000’li yıllarda yaşadığı ucuz para periyodu, en düşük faiz bende al paranı git siyasetlerinde sona gelinirken, şirketlerin kârlılıklarında düşüş faturası tekrar işçiye kesildi.
Geçen 1-2 yılda görülen bir ‘Büyük İstifa Hareketi’ vardı hatırlarsanız işte artık o büyük işten çıkarma dalgasına dönmek üzere! Sörf tahtası el değiştirdi anlayacağınız ve zati dalga için rüzgarda şirketlere döndü.
Dev teknoloji şirketlerinden Microsoft, geçen hafta kıyıma başlarken, bilançonun kaç kişi olduğu bilinmiyor.
Bloomberg’in haberine göre de Intel, talep azalmasıyla gelir maksatlarını düşürerek ziyanı azaltmak için toplu işten çıkarma planlıyor.
Meta ve Netflix üzere büyük yapılarda da işten çıkarmaların olduğu konuşulurken, bir devir GameStop hareketiyle ünlenen ismini de ‘zenginden alıp, yoksula veren’ masal kahramanından alan Robinhood, binden fazla kişiyi işten çıkarırken,
Wayfair ve Shopify üzere e-ticaret şirketleri de yüzlerce çalışanıyla yollarını ayırdı.
Geçen ay Mercedes-Benz’in Brezilya’da 3600 kişiyi işten çıkaracağı açıklanmıştı.
Geçen ay ünlü banka Credit Suisse de maliyetleri düşürmek için çalışan sayısının 4-5 bin civarında azaltmayı değerlendirirken, bugün 3. çeyrek mali sonuçlarla birlikte yine yapılanma planı da ortaya çıktı. Banka, dördüncü çeyrekte 2700 kişiyi işten çıkarırken, 52 bin civarında olan çalışan sayısını 2025’e kadar 43 bine indirecek.
Japonya merkezli teknoloji şirketi SoftBank Group, Vision Fund operasyonundaki çalışan sayısını en az yüzde 20 azaltmayı planlıyor.
Çin’de hizmet kesimi genişlemeden daralmaya hakikat keskin bir düşüş yaşarken, Caixin Media ve S&P Küresel tarafından hesaplanan Caixin hizmet dalı satın alma yöneticileri endeksi (PMI) geriledi. Ankete katılan hizmet sağlayıcılar, şirketlerin Mayıs ayından bu yana görülen en süratli işten çıkarmayı bildirdi.
İngiltere ve Galler’de şirket iflasları 2009’dan bu yana görülen en yüksek düzeye çıktı
Hızla yükselen güç maliyetlerinin her 5 şirketten biri için en değerli telaş haline gelmesi iflasların artmasında tesirli oldu.
İkinci çeyrekte 5 bin 629 şirket iflas etti. İflas eden şirket sayısı Aralık 2008’den 6 bin 943 ile rekor kırmıştı.
Ulusal İstatistik Ofisi (ONS) datalarına nazaran Ağustos ayında her 10 şirketten biri ölçülü yahut ağır iflas riski ile karşı karşıya olduklarını söz etti.
Ağustos’ta güç fiyatlarının ana kaygı olduğunu söyleyen şirket oranı yüzde 22 olurken, bu oran Şubat 2022’de yüzde 15 düzeyindeydi. Çalışan sayısı 10-49 ortasında olan şirketlerde güç maliyetlerinden kaygı oranı yüzde 30 oldu.
Küresel insan kaynakları hizmetleri veren Challenger’in bilgilere nazaran, ABD’de Eylül’de işten çıkarmalar aylık yüzde 46,4, yıllık yüzde 67,6 oranında arttı.
Siz ne dersiniz? Dünyada ve Türkiye’de yeni bir dalga başlar mı? Yorumlarda buluşalım. ??