Danıştay 10. Dairesi, İstanbul Sözleşmesi’nin feshine ait Cumhurbaşkanı kararının iptali istemiyle açılan davayı reddetti. Daire’nin kararı, 2’ye karşı üç oyla alınırken, iptal istemini reddeden isimlerden birinin AKP devrinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi Hukuk Müşavirliği yapan Lütfiye Gözütok Akbulut olması dikkat çekti. Karara muhalif kalan iki üye, TBMM’nin ‘uygun bulma kanunu’ uyarınca onaylanarak yürürlüğe giren bir milletlerarası mukavelenin feshinin lakin TBMM’nin ‘uygun bulma kanununu’ yürürlükten kaldırması yahut sona erdirmeyi uygun bulduğuna ait yeni bir kanun çıkarması sonrasında alınacak bir Cumhurbaşkanı kararı ile mümkün olabileceğini belirterek, “Bu nedenle dava konusu Cumhurbaşkanı Kararında yetkide ve metotta paralellik prensibi uyarınca hukuka uyarlık bulunmadığı sonucuna varılmıştır” dedi. Şerh yazısında, Cumhurbaşkanı kararının desteği olan 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’yle Cumhurbaşkanına verilen “sözleşme kararlarının uygulanmasını durdurma ve bunları sona erdirme yetkisinin” Anayasa’ya alışılmamış olduğunu kaydeden iki üye, bu nedenle 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin de Anayasa Mahkemesi’ne taşınması gerektiğini savundu.
“Sadece Cumhurbaşkanı kararıyla fesih edilemez”
Danıştay, Cumhurbaşkanının İstanbul Mukavelesinden çekilme kararını hukuka uygun buldu. Danıştay 10. Dairesi, 3’e karşı iki oyla iptal davasını reddetti. Daire Lideri Yılmaz Akçil ile üyeler Metin Arıtı ve Lütfiye Gözütok Akbulut davanın reddi istikametinde oy kullanırken, üyeler İbrahim Topuz ve Ahmet Saraç ise kararın iptal edilmesi tarafında görüş bildirdi. Topuz ve Saraç, karşı oy yazılarında değerli tespitlerde bulundu. Anayasa’ya nazaran milletlerarası andlaşmaların onaylanması yetkisinin yalnızca yürütme organına ilişkin olmadığı tabir edilen şerh yazısında, dava konusu mukavelenin TBMM tarafından kanunla uygun bulunduktan sonra Bakanlar Şurası kararı ile onaylandığı anımsatılarak, “Anayasa’da TBMM’nin uygun bulma kanunu uyarınca onaylanarak yürürlüğe giren milletlerarası kontratların feshedilme tarzına ait rastgele bir düzenleme bulunmaması ve Anayasa’da yürütme organına bu mevzuda bir yetki verilmemiş olması nedeniyle TBMM’nin uygun bulma kanunu uyarınca onaylanarak yürürlüğe giren memleketler arası kontratların yalnızca yürütme organı süreciyle feshedilmesi mümkün değildir” denildi.
Kararname ile düzenlenemez
Şerh yazısında, kontratın temel hak ve özgürlüklere ait olduğuna da dikkat çekilerek, “usulüne nazaran yürürlüğe konularak kanun kararı kazanan milletlerarası andlaşmaların hukuk sistemine tesirleri de göz önüne alındığında, bu andlaşmaların kararlarının değiştirilmesi, sona erdirilmesi, feshedilmesi üzere konuların yasama faaliyeti kapsamında olduğu ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile düzenlenemeyeceği açıktır” sözlerine yer verildi.
Anayasa’ya aykırı
Dava konusu Cumhurbaşkanı Kararının desteği olan 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin Anayasa’nın 90. hususuyla çelişen sözler içerdiği ve bu nedenle Anayasa’ya karşıt olduğu belirtilen muhalefet şerhinde, “Dava konusu Cumhurbaşkanı Kararının desteğini teşkil eden 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 3. hususunun 1. fıkrasında yer alan “bunların kararlarının uygulanmasını durdurma ve bunları sona erdirme” ibaresinin de Anayasa’ya karşıtlık savıyla Anayasa Mahkemesine götürülmesi gerektiği savunuldu.
“Yetkide ve adapta paralellik” vurgusu
Şerh yazısında, milletlerarası mukavelelerin feshedilmesi yahut bu mukavelelerden çıkılması tarzına ait Anayasa’da rastgele bir karar yer almadığı, bu nedenle devreye “yetkide ve yöntemde paralellik ilkesinin” girdiği anlatılarak şöyle denildi: “Bu prensibe nazaran, süreci hangi merci, hangi adapla yapmaya yetkili ise, sürecin geçerliğine son verme de birebir kurala ve yola tabidir. Somut olayda Cumhurbaşkanlığınca 19 Mart 2021 tarihli mukavelenin Türkiye Cumhuriyeti bakımından feshine dair Cumhurbaşkanlığı Kararının TBMM’ye gönderilerek bir kanunla uygun bulunması ve/veya kontrata katılmanın uygun bulunduğuna dair Kanunun yürürlüğünün ortadan kaldırılması gerekirken bu metot izlenmemiştir.
Hukuka aykırı
Anayasa’da TBMM’nin uygun bulma kanunu uyarınca onaylanarak yürürlüğe giren memleketler arası mukavelelerin feshedilme yöntemine ait rastgele bir düzenleme bulunmaması ve Anayasa’da yürütme organına bu bahiste bir yetki verilmemiş olması nedeniyle TBMM’nin uygun bulma kanunu uyarınca onaylanarak yürürlüğe giren memleketler arası kontratların yalnızca yürütme organı süreciyle feshedilmesi mümkün değildir. Bu prestijle; TBMM’nin uygun bulma kanunu uyarınca onaylanarak yürürlüğe giren bir milletlerarası mukavelenin feshi fakat TBMM’nin uygun bulma kanununu yürürlükten kaldırması yahut sona erdirmeyi uygun bulduğuna ait yeni bir kanun çıkarması sonrasında alınacak bir Cumhurbaşkanı kararı ile mümkün olabilecektir. Davanın açıldığı tarih prestijiyle; dava konusu Cumhurbaşkanı Kararı ile feshedilen kontratın onaylanmasına ait 6251 sayılı Kanun’un yürürlükten kaldırılmamış olması yahut dava konusu Cumhurbaşkanı Kararı alınmadan evvel mukavelenin sona erdirilmesinin uygun bulunduğuna ait yeni bir kanun çıkarılmamış olması nedeniyle dava konusu Cumhurbaşkanı Kararında yetkide ve yolda paralellik prensibi uyarınca hukuka uyarlık bulunmadığı sonucuna varılmıştır”
Esası da incelenmeli
“Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler”e karşı yargı yolunun açıldığına dikkat çekilen şerh yazısında, dava konusu Cumhurbaşkanı Kararının yetki ve form ögeleri dışında aslına yönelik olarak da inceleme yapılması ve bu doğrultuda sebep, mevzu ve emel istikametlerinden de hukuka uygun olup olmadığının denetlenmesi gerektiğine vurgu yapıldı. Yazıda, “Ülkemizin bahse bahis Mukaveleden çekilmesi, bayanlara yönelik şiddetin önlenmesi konusunda hukuksal olarak yahut uygulama bakımından bir eksikliğe yol açmayacaktır” denilmekle yetinilmiş, İstanbul Mukavelesinden neden çekinildiği konusunda hukuken geçerli bir münasebete de yer verilmemiştir” denilerek, şu tespitler yapıldı:
“İdari faaliyetlerin temel ve ortak hedefi kamu faydasıdır. Kamu faydası, genel bir tabirle kişisel, özel çıkarlardan farklı ve bunlara üstün olan toplumsal faydası söz etmektedir. Mevzuatta yönetime takdir yetkisi tanındığı durumlarda, yönetim, yargı kararıyla bir süreç yahut aksiyon yapmaya zorlanamaz. Fakat, yönetime tanınan takdir yetkisinin kullanımı da mutlak ve sınırsız olmayıp, kamu faydası ve hizmet gerekleri ile sonlu olduğundan, yetki, hal ve mevzu ögeleri yanında takdire dayanan süreçlerin sebep ve emel ögeleri istikametinden de yargı kontrolüne tabi bulunduğu kuşkusuzdur. Bu manada yönetime tanınan takdir yetkisinin kullanımı keyfilikten çok kamu faydası ve hizmet gereklerine uygun olmak zorundadır. Aksi bir fikir Hukuk Devletinin ihlali sonucunu doğurur.
“Önlenmesi amaçlanan konular devam ediyor”
Dava konusu Cumhurbaşkanı Kararı ile ülkemiz bakımından feshedilen Mukavelede önlenmesi amaçlanan konuların ülkemizde devam ediyor olması, 6284 sayılı Kanun’un Kontrat kararlarına direkt göndermede bulunması, öteki bir deyişle bu Kanunun, bayanları gerçek manada müdafaada tek başına kendisinin kâfi olmayacağını ve değinilen Mukavelenin dayanağına de gereksinimi olduğunu kabul etmesi, ayrıyeten kontratın feshiyle Kanun’un atıfta bulunan kararlarının mana ve uygulama kabiliyetini yitirecek olması karşısında, dava konusu Cumhurbaşkanı Kararının, bahis, sebep ve emel ögeleri istikametinden de hukuka karşıt olduğu sonucuna varılmıştır”
Danıştay, İstanbul Sözleşmesi’nden çıkılmasını hukuka uygun buldu, kararındaki münasebetler baş karıştırdı: Gözler artık en üst kurulda